«Hər şey dərmandır və hər şey zəhərdir. Doza müəyyən edir, onu dərman ya zəhər edəcək». Bu sözləri Paracelsus inamla günəş işığına tətbiq etmək olar.

40-50 il əvvəl günəşin faydası demək olar ki, mübahisəsiz idi, amma bu gün hər yerdən insan orqanizmi üçün günəş şüalarının nə qədər təhlükəli olduğu və onlardan qorunmanın nə qədər vacib olduğu haqqında eşidirik.

Bəs, günəş — bizim dostumuzdur yoxsa düşmənimiz? Onun şüalarında saatlarla oturmalıyıq yoxsa dəriğimizi il boyu ondan qorumalıyıq?

Günəşin orqanizm üçün faydası nədir

Hamımız uşaqlıqdan bilirik ki, günəşdə olmaq sağlamlıq üçün faydalıdır, çünki onun təsiri altında orqanizm çox vacib olan D vitamini istehsal edir.

D vitamini bizim üçün çox vacibdir. O, yalnız kalsiumun mənimsənilməsinə kömək etmir, yəni sümükləri, saçları və dırnaqları möhkəmləndirir, həm də yuxunu normallaşdırır, immuniteti gücləndirir və hətta orqanizmi erkən qocalmadan qoruyur.

Təəssüf ki, yalnız qidadan biz onu kifayət qədər almırıq və il ərzində günəşli günlərin azlığı və soyuq mövsümdə qapalı geyimlər geyinməyə ehtiyacımız bizim iqlimdə insanların əksəriyyətində vacib D vitamini çatışmazlığına gətirib çıxarır.

Bundan əlavə, müasir tədqiqatlara görə, günəşdən qoruyucu vasitələrin həddindən artıq istifadəsi səbəbindən D vitamini çatışmazlığı bu gün hətta bəzi Avstraliya sakinlərində də müşahidə olunur.

Günəşin orqanizmə təsiri yalnız D vitamini ilə məhdudlaşmır. Günəş işığı özü çoxsaylı metabolik proseslərin katalizatorudur və orqanizmin düzgün işləməsinə imkan verir. Məsələn, gecə növbəsində işləyən və təbii işıqda az vaxt keçirən insanlar yuxusuzluq, depressiya, artmış yorğunluq, artıq çəkidən qurtulmaq qeyri-mümkünlüyü kimi hallardan əziyyət çəkməyə başlayırlar. Bu pozğunluqların hamısı günəş işığının çatışmazlığı ilə əlaqəlidir.

Günəşin insan orqanizminə mənfi təsirləri

Bir çox insan xatırlayır ki, qaralma modlu və faydalı hesab edilirdi. Amma təxminən 80-ci illərdə həkimlər və media ultrabənövşəyi radiasiyanın (UV) sağlamlığa zərər verə biləcəyini daha aktiv danışmağa başladılar.

UV şüalarının dəriyə həddindən artıq təsiri insan orqanizmində pozulmalara səbəb olur.

Əvvəlcə, günəş şüalarının həddindən artıq təsirindən immunitet zərər çəkir. Günəş şüalarının «həddindən artıq dozası» müxtəlif xəstəliklərin aktivləşməsinə səbəb ola bilər. Məhz buna görə də, bəzi xroniki xəstəlikləri olan insanlara aktiv qaralma məsləhət görülmür.

UV radiasiyasının təsiri altında orqanizmdə fotoyaşlanma və karsinogenez prosesi başlayır.

Fotoyaşlanma — günəş şüalarının təsiri altında dəri erkən yaşlanmasıdır. Ultrabənövşəyi şüaların həddindən artıq miqdarı «sərbəst radikallar» adlanan xüsusi hissəciklərin yaranmasına səbəb olur — bu hissəciklər orqanizmin hüceyrələrinə zərər verir. Əslində, günəş təsiri dərinin erkən yaşlanmasının əsas səbəblərindən biri olaraq ikinci yerdədir.

Karsinogenez — xərçəng hüceyrələrinin yaranmasıdır. Normal şəraitdə onlar insan orqanizmində demək olar ki, daim yaranır, amma kiçik miqdarda və orqanizm onlarla mübarizə aparır. Amma onlar çoxaldıqda və nəzarətsiz bölündükdə, xərçəng inkişaf edə bilər. Ultrabənövşəyi radiasiyanın həddindən artıq təsiri xərçəngin inkişafı üçün təkan ola bilər.

Eyni zamanda günəş radiasiyasının gözlərə təsirini də nəzərə almaq lazımdır. Orta dozada ultrabənövşəyi şüalar görmə üçün faydalıdır, lakin yayda, xüsusilə cənub enliklərində, həddindən artıq miqdarda gözlərə zərər verə bilər. Gözləri çox parlaq günəşdən qorumaq üçün təsdiqlənmiş qoruyucu eynəklərdən istifadə edə bilərsiniz.

Beləliklə, günəşdən qaçmaq lazım deyil, amma ona yüngül yanaşmaq sağlamlıq üçün təhlükəli ola bilər.

Ultrabənövşəyi şüaların növləri

Ultrabənövşəyi şüalar iki növə bölünür — A və B. Onlar UVA və UVB kimi qeyd olunur. Onlar dəriyə fərqli təsir göstərirlər.

B növ şüaları qaralmanın səbəbidir. Onların təsirinə cavab olaraq, dəri özünü zərərdən qorumaq üçün yuxarı qatını qalınlaşdırır və xüsusi piqment — melanin istehsal etməyə başlayır.

Melanin normal şəraitdə dəridə və saç hüceyrələrində mövcuddur və onlara fərdi rəng verir. UVB şüalarının təsiri altında daha çox melanin istehsal olunur və dəri daha tünd olur, yəni qaralır. Əgər melanin bərabər yayılmırsa, biz piqmentasiya alırıq, yəni çillər və piqment ləkələri yaranır. B növ şüaları həmçinin dərinin «yanmasına» səbəb olur — qızartı, iltihab. Bu, insana kölgəyə keçməli olduğunu göstərir.

A növ şüaları daha təhlükəlidir. Onlar qaralma, qızartı və dərinin iltihabına səbəb olmurlar, amma UVB şüalarına nisbətən dərinin daha dərinə daxil olur və hüceyrələrə zərər verir, fotoyaşlanma və karsinogenezi yaradır.

Ultrabənövşəyi radiasiyanın zərərli təsirindən dəri necə qorunur

Biz müəyyən etdik ki, günəş orqanizmə çox fayda gətirir və sağlamlıq üçün vacibdir. Amma günəşin həddindən artıq təsiri orqanizmin gözəlliyinə və ümumi sağlamlığına ciddi zərər verə bilər. Buna görə də, dəri günəşdən qorunmalıdır.

Günəş şüalarından qorunmaq üçün günəşdən qoruyucu vasitələr istifadə olunur.

Bugünkü gün onlar müxtəlif formalarda mövcuddur — krem, losyon, gel, stik, sprey və s. Amma məhsulun tipi yalnız istifadənin rahatlığına təsir edir.

Bu vasitələrin qoruyucu təsiri onların tərkibinə xüsusi komponentlər — UV-filtrlər daxil edilməklə təmin edilir.

Kimyəvi filtrlər

Bu filtrlərin növü üzvi birləşmələrlə təmsil olunur. Onların adlarını sadə istehlakçının bilməsi lazım deyil, çünki çoxdur və məhsulun tərkibində müxtəlif göstərilə bilər. Amma onların təsiri demək olar ki, eynidir.

İstifadə edildikdə, onlar dərinin içərisinə, buynuz qatının daxilinə qismən daxil olurlar və ultrabənövşəyi şüaları udurlar.

Fiziki filtrlər

Onlar həmçinin mineral filtrlər adlanır, çünki onlara titan və sink oksidləri daxildir.

Bunlar ağ rəngli yarı şəffaf maddələrdir, toz halına gətirilmişdir. Onlar boya materiallarında ağ piqment kimi istifadə olunur və bəzi dərmanların tərkibində doldurucu kimi istifadə olunur. İncə (mikronizasiya olunmuş) formada kosmetik vasitələrin tərkibinə daxil edilir. Bu maddələr inertdir, kimyəvi reaksiyalara girmir, dərinin səthində qalır və günəş şüalarını əks etdirir, dəriyə təsir etməyə imkan vermir.

Günəşdən qoruyucu vasitəni necə seçməli

Günəşdən qoruyucu vasitəni seçərkən, ilk növbədə, onun A və B növ şüalardan qoruma təmin etdiyinə əmin olun. Qablaşdırmada UVA/UVB göstərilməlidir. Əgər yalnız B növ şüalardan qoruyan vasitədən istifadə edirsinizsə, qaralmayacaqsınız və yanmayacaqsınız, amma dəriniz A növ şüaların təsirinə məruz qalacaq, bu isə daha təhlükəlidir.

İkinci mühüm məsələ filtrlərin növüdür.

Hazırda bazarda əsasən kimyəvi filtrləri olan məhsullar təmsil olunur. Onlar dərini günəşdən yaxşı qoruyur, amma özləri təxminən 20% istifadəçilərdə allergiya və ya fotosensibilizasiya (günəşə təsir edildikdə allergiya) yarada bilər.

Günəşdən yüksək qoruma səviyyəsinə malik krem yaratmaq üçün onun tərkibinə çoxlu miqdarda filtrlər daxil etmək lazımdır, amma bu maddələrin konsentrasiyası nə qədər yüksəkdirsə, allergiya və ya fotosensibilizasiyanın yaranma riski də o qədər yüksəkdir. Buna görə də istehsalçılar ən azı üç və ya daha çox növ üzvi filtrləri olan formulları inkişaf etdirirlər. Bu yanaşma hər bir maddənin tərkibindəki payını azaldır, bu da allergiyanın inkişaf ehtimalını azaldır, amma eyni zamanda günəşdən etibarlı qoruma təmin edir.

Günəşdən qoruyucu vasitələrin qoruma səviyyəsinin seçilməsi

Günəşdən qoruyucu vasitələrin qablaşdırmasında həmişə qoruma səviyyəsi (SPF) göstərilir — 2-dən 100-ə qədər. Sual yaranır: hansı məhsul daha yaxşı qoruyur və ən yüksək qoruma səviyyəsini seçmək lazımdırmı? Bu sualın cavabı, kim və hansı şəraitdə məhsulu istifadə edəcəkdən asılıdır.

İnsanın dərisi nə qədər açıq olarsa, o qədər yüksək qoruma səviyyəsinə ehtiyac var. Tünd və ya artıq bir az qaralmış dəri belə yüksək qoruma səviyyəsinə ehtiyac duymur.

Çox şey krem harada istifadə ediləcəyindən asılıdır. Məsələn, orta enliklərdə, hətta çimərlikdə, günəş ekvatora yaxın olduğu qədər aktiv deyil. Suyun yaxınlığında günəş daha aktivdir, çünki şüalar suyun səthindən əks olunur, buna görə də daha yüksək qoruma lazımdır. Əgər günəşdən qoruyucu vasitəni şəhər şəraitində Hindistanın mərkəzində istifadə edirsinizsə, aşağı qoruma səviyyəsi kifayət edəcək. Amma cənuba, dənizə istirahətə gedirsinizsə, ən yüksək qoruma səviyyəsinə malik krem almağa ehtiyac yoxdur, çünki qoruma nə qədər yüksəkdirsə, günəş filtrlərinə qarşı allergiyanın yaranma ehtimalı da o qədər yüksəkdir.

Cənuba səyahət etmək üçün qorumanın səviyyəsini 30-50 seçmək daha yaxşıdır.

Günəşdən qoruyucu vasitəni necə düzgün tətbiq etməli

Günəşdən qoruyucu vasitələr «sudan» losyona, kremə və ya ərimə balzamına qədər müxtəlif konsistensiyada ola bilər, amma onların effektivliyi düzgün tətbiq olunmasına bağlıdır.

Ən çox yayılmış səhvlər — günəşdən qoruyucu vasitəni kifayət qədər miqdarda və ya çox nadir istifadə etməkdir.

Tam qoruma təmin etmək üçün bütün bədənə ən azı 30 ml krem istifadə etmək tövsiyə olunur. Bu 5-6 çay qaşığına bərabərdir. Üzgüçülükdən, dəsmalla qurulmaqdan və ya hər 3 saatdan bir vasitənin yenidən tətbiq olunması lazımdır.

Günəşdən qorunmaq üçün nə edə bilərsiniz

Günəşdən qoruyucu vasitələr günəş şüalarının orqanizmə zərərli təsirini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və sağlamlıq üçün təhlükəli nəticələrin qarşısını alır, amma bu təhlükəsizlik qaydalarını unutmaq və günəşin altında saatlarla yatmaq lazımdır demək deyil. Orta dərəcəni göstərmək tövsiyə olunur: saat 11:00-dan 15:00-dək günəşdə olmamaq, günəşdə birbaşa deyil, yarımkölgədə qaralmaq və saatlarla günəşdə olmamaq. Günəş vannalarını 15-20 dəqiqədən başlamaq, günəşdə olma vaxtını tədricən artırmaq lazımdır.

Çünki ultrabənövşəyi radiasiya orqanizmə təsir edir, əgər siz günəşdə çox vaxt keçirirsinizsə, özünüzü içəridən qorumaq lazımdır: suyu çox içmək, onun itkisini əvəz etmək, qidalanmaya antioksidantlar olan qidaları əlavə etmək — göyərti, tərəvəzlər, yaşıl çay, qırmızı şərabı orta dərəcədə istifadə etmək.

Qışda günəşdən qoruyucu krem istifadə etmək lazımdırmı

Əgər siz dörd fəsili olan orta enlikdə yaşayırsınızsa, payız və qış aylarında günəşdən qoruyucu krem sizə lazım deyil. Bu gün hətta şimal sakinləri qışda günəşdən qoruyucu vasitələrdən istifadə etməlidir deyən fikirlər eşidə bilərsiniz, amma əslində, qışda biz günəşi çox az görürük, buna görə də ondan tamamilə imtina etməyə dəyməz. Və dəri də UV filtrlərdən istirahət etməlidir.

Əgər orta dərəcəni və ağlabatan ehtiyatı göstərsəniz, günəş bizə düşmən deyil. Uyğun günəşdən qoruyucu vasitəni seçin və günəş vannasından zövq alın!